Lo llibre dels poetas/Ramon Vidal de Bezaudun

RAMON VIDAL DE BEZAUDUN.
Abril issí e mais intrava
e cascús dels auzels chantava
josta sa par que aut que bas;
e car remanion atrás
vas totas partz neus e freidors,
venion frugz, venion flors
e clar temps e dossa sazós.
E yeu m' estava cossirós
e per amor un pauc embroncx,
sové 'm que fò matí adoncx
en la plassa de Bezaudun,
e anc ab me non ac negun,
mas amor e mon pensamen
avion m' aisí solamen,
c' alhors no 'm podia virar
ni yeu, que non o volgra far,
s' autres no me 'n fos ocaizós.
Mas vers Dieu dos e poderos,
e sel que totz fizels adzora,
volc e 'm donet qu' en eysa ora
que yeu m' estav' aisí pessatz
venc vas mi vestitz e canssat,

us joglaretz a fort del temps
on hom trobava totz essemps
justa 'ls barós valor e pretz
 
E si be 'm fuy aperceubutz
a so venir, que fos joglars;
si 'm volgui saber sos afars
per mi meteus et el me dis:
«Sénher, yeu soy un hom aclís
joglaria de cantar,
e say romans dir e cantar
e novas motas e salutz
e autres comtes espandutz
vas totas partz azautz e bos,
e d' En G. vers e chansós
e d' En Arnaut de Maruelh mays
e d' autres vers e d' autres lays
que ben deuri' en cort caber;
mas er son vengut vil voler
e fraitz a far homes malvatz
que van per las cortz asseymatz
á tolre pretz entre las gens;
perqu' ieu ni nulhs hom avinens
ni savis non es aculhitz,
ans on pus venc josta 'ls chauzitz,
on cujaria trobar loc,
ades truep mays qui 'm torn en joc
e en soan so que vuelb dir;
e vey los jangladors venir
e 'ls homes hufaniers de sen
a penre solatz mantenen,
nessis e ses tot bon esgar;

et yeu c' om no 'm vol escotar
ni vol entendre mon saber,
vau m' en ad una part sezer
aichí com homs desesperatz,
aichí soi vengutz et anatz
per cos vezer entro aisí.»
E yeu per so car ora 'n vi
e sazós me ofri coratje
li dis: «Amicx, ses tot messatje
vuelh que 'ns anem adés disnar
Apres si res voletz comtar
dire o pauc o trop o mout,
ieu soi sel que ses cor etsout
vos auzirai mot voluntiers.»
Apres manjar en us vergiers
sobr' un prat josta un rivet
venguem abduy, e si no y met
messonja, sotz un bruel flurit...

May sel que fon ab mi essems
aital aissi co yeu vos dic
me dis : «Sénher á bon abric
vey que em aisí vengut.
Per qu' ie'–us prec, sí Dieus vos ajut
á far tot so que vos volrés,
c' aisí puramen m' escotés
com s' era messatje d' amor.
Co 'us sabetz ben qu' el chauzidor,
cal que siam o mal o bo
an mes chauzir en tal tensó
c' apenas s' en sábon issir.
Li un an chauzit ab mal dir,

vénson poestatz e baros,
e 'ls autres son si amorós
e ben dizens vas totas res,
e a n' i que, car son cortés,
ses autrui saber son joglar,
 
Mas aventur' e siey mestier
que mant homes fa benenans
vólgron, qu' ieu fos á Monferrans
vengutz en Alvernh' al Dalfí;
e si fon un sapte matí
si co suy vengut de Riom;
e si anc genta cort ni hom
ni de bon solatz, si fon sela.
 
Venguem e fom ses tot esmay
á Monferrans sus el palatz.
E s' anc viz homes essenhatz
ni ab baudor, so fom aquí...
car mo senber volc remaner
ab un companhon josta 'l foc.
Perqu' ieu can vi sazon ni loc,
ai demandat so que doptava;
vas luy mi trays sobr' una blava
tota cuberta de samit.
E s' anc trobey bon cor ardit
á ben parlar, si fis yeu lay.
Perque 'l dis: «Sénher, ab esmay
ai lonjamens estat ab vos;
e dirai vos per cals razos,
si-eus play que 'm escotetz adés.
Vos sabetz be que luenh ni pres

non es homs nats ni faitz ses paire;
per qu' ieu n' aic un mot de bon aire
e tal que 's saup far entre 'ls pros:
cantaire fo maravilhos
e comtaires azautz e ricx.
Et yeu peytz si com En Enricx
us reis d' Englaterra donava
cavals e muls, e com sercava
vas Lombardia 'l pros marqués
e de terras doas o tres,
on trobava barós assatz
adreitz e ben acostumatz
e donadors vas totas mas;
e auzic nomnar Catalàs
e Proensals mot e Gascós
vas donas francx et amorós;
e fazian guerras e plays;
per c' a mi par aitat pertrays.
Àb vostres motz me fis joglars
e ai sercat terras e mars
e vilas e castels assatz
vas totas partz e poestatz
e barós que no 'us dic dos tan;
non truep d' aquels dos de semblans
mas mot petit, so 'us dic de ver

Per qu' ie' us vuelh, sénher, demandar,
si eus platz, com es esdevengut
d' aital mescap c' aisí perdut
an pretz e valor li baró.»
Et el estet, si Dieu be 'm do,
é 'l cor un pauc tot empessatz

e al respós far fon levatz
e sezens de jazens que era
e dis: «Amicx, non es enquera
á mon semblan tot son saber,
car demandar mas a lezer
es mot a mi e pauc als pros;

E non es hom lials ni vers
vas pretz si aquestz trec non a:
noble cors fay hom sertá
e vassalh e larcx e cortés
e drechuriers vas totas res
e conqueredor de regnatjes
e adutz abrivatz coratjes
e gentilez' a totas gens
e fay far grans adzautimens
e desgrazir malvat cosselh

E aquestz tres féiron N' Enric
un rey d' Englaterra pujar,

E sos filhs tres que no y oblit
Enric ni 'N Ricart ni 'N Janfré;

E demneys e guerras menar
et ac sazon sel que saup far
noblezas ni valors ni sens,
aissí com ac us conoissens
sarrazí ric una sazó.
E dirai te un comte bo
ver, pus aisí m' as a tu man.
En Espanha ac un soudan

valen segon sos ancessors,
e levet sos us Almassors
vas Marrocx adretz e valens
e francx e larc e conquerens
et abrivatz a totz coratges.
El rey cuy plac sos vassalatges
e d' aital home sos mestiers
volc lo retener voluntiers
a sa cort servir et onrar,
e sel penset que o saup far,
de son senhor a retenir
et a onrar et á servir
adrechamen e de bon grat.
Aichí en son melhor estat
e en son máger pretz qu' el vic
á son senhor un jorn s' ofric
co hom valens et ensenhatz,
dis lis: «Sénher, yeu no sui natz
ni faitz mas per vos á servir
e a donar e a blandir
e ses tot genh a car tener.
E si no mi basta poder,
no mi sofranh cor ni bos sens;
per qu' entre 'ls autr' es onramen,
que m' avetz faitz vos preguaria
per so que si s' esdevenia
qu' el mieus mescaps ni bayssamens;
c' us jorns vos fos remembramen,
so qu' ie' 'us ai dig de ben ni fag.»
E 'l reis cui plago tug ben fag
e tot onor, li dis: «Amicx,
Almassor car e dols amicx,

si anc sénher se dei lanzar
de son vassalh, si deu ieu far;
e de vos o fas veramen;
per qu' el be fait e l' onramen
vuelh que vos mezéys lo prenguatz.»
E sel que es appar-el-hatz
avia d' un tems un apel
vermelh, azaut e gent e bel,
(Àlmussa)l' apélan payan
.....uy de vostra man
(e) quel vos pausetz sus el caps.»
 
«Qu' ieu l' ay gazanhat per proeza
e per senhal de gentileza
e d' onramen á mon linhatje:
e c' autr' hom uon l' aus per paratje
ni per poder portar un jorn;
e si o fay qu' el cap lo 'n torn
en dan de perdre sos totz pretz.»
Aitals fo 'l dos com vos ausetz,
com el anc sol vol demandar.
Adenan c' aisó fetz passar
oblit de temps e de sazó,
venc en la terra us baró
aitals o miélhers d' autras jens.
El rey fon autres eyssamens
apres seluy que vos ac dit.
E s' anc sénher trobet ardit
son vassalh ni cavalairós,
ni dos, ni francx, ni amorós,
ni valen, si fes el seluy.
El baró atrobet ses enuy

son sénher e franch e cortés
e qu' el fe sobre totas res
de sa terra cap e senhor.
E so fon un jorn en pascor
el temps seré e vert e clar,
que se 'l baró volc cavalcar
e fes venir sos palafrés
e sos cavals e sos arnés
e sos companhós totz jostgtz.
E aportet can fon pujatz
un almussa d' aquel semblan
com sela que 'l rey ac denan
donad' ad Almassor premier.
E fetz l' a sazon (?) cavayer
per se mezéus él cap pauzar.
Aisó fes gens meravilhar
per la terra e paucx e grans,
car bom auzet d' aquel semblans
portar capel mas de linhatje
cuy fon donatz per vassalatje:
el linhatje que mant' honor
e mant be e manta ricor
ac ayuda pei lo capel.
El rey venc ab lo temps novel
un jorn josta en sa maizó
si com féron mant aut baró,
e mant onrat, e man valen.
Li disseron: «Sénher, mot gen
e mot car nos avetz tengut,
mas er nos es us mals cregut,
si doncas vos no 'l castiatz.
Us vostre barós s' es levatz

ab almussa per si mezéys
e non deu esser coms ni reys
ni lunhs autr' oms tan poderós
que post l' almussa mas sols vos.
¿No deya 'l cap perdre aquí?
Aissí s' es tengut et aissí
o gazanhet us Almassors
que crec ab vostres ancessors
e nos trastog co hom valens.»
El rey aissí com conoissens
Sénher dea far, lur dis: «Liatjes
adreitz e cars, vostres uzatjes
non er us jorns baissatz per me;
ni ja non auretz tan de be
com yen volria, so sapchatz.
Aquel baró, si á vos platz,
mandaray yeu e si a fait
vas vos vilan tort ni mesfait
ni vas autruy, yeu ne farai
so que ma cort esgart, so sai,
c' aysí fait lialmen.»




     Altra obras d' est poeta.

En aquel temps c' om era jais,
e per amor fis e verays,
guendes e d' avinen esucelh
en lemozí part essi duelh
ac un cavayer mot cortés...